Το Αυλωνάρι σαν ονομασία προήλθε από τη λέξη «αυλών» που υποδηλώνει μια κοιλάδα ή μια χαράδρα. Πράγματι η περιοχή χαρακτηρίζεται από τη μακρόστενη ποτάμια κοιλάδα, που διαρρέεται από τους χείμαρρους Κανάλη, Χόντρο, Νηλέα και άλλους μικρότερους. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή την ονομασία μετέφεραν Ίωνες, που ήλθαν από τη Μεσσηνία και αποίκησαν την κοιλάδα Αυλωναρίου.

Κατ’ άλλους το Αυλωνάρι δημιουργήθηκε κατά το 10ο ή 11ο αιώνα από τους διασωθέντες κατοίκους των κατεστραμμένων από τις ληστρικές πειρατικές επιδρομές των Σαρακηνών χωριών της περιοχής Οιχαλίας, Αγίας Θέκλας, Σαρρή, Κοίλων, Αγίας Ελεούσας, Μαλλίες, Ταξιαρχών και από τους κατοίκους άλλων χωριών των οποίων δεν γνωρίζουμε τα ονόματα ούτε και τις θέσεις.
Κατά την περίοδο αυτή γύρω από τις θέσεις Γούβα, Πόρος, Πύργος και Παλαιόβρυση της σημερινής κωμόπολης, ιδρύθηκε ο πρώτος πυρήνας του οικισμού, που πήρε το όνομα «Αυλών».

Προϊστορικοί χρόνοι

Ο αρχαίος Αυλών της Εύβοιας, εικάζεται από τους μελετητές ότι βρίσκεται στη θέση εκείνη που βρισκόταν η πόλη Οιχαλία. Η ευβοϊκή Οιχαλία ήταν αρχαιότατη μυκηναϊκή πόλη, γνωστή από την καταστροφή της από τον Ηρακλή. Βασιλιάς της ήταν ο Εύρυτος. Μετά την καταστροφή της η Οιχαλία παρέμεινε ένας μικρός και άσημος οικισμός.
Νεολιθικοί οικισμοί έχουν εντοπιστεί στον οικισμό Χάνια Αυλωναρίου (θέση Παλαιοκαστρί και Σαρρή). Επίσης βρέθηκε μαρμάρινο αγγείο στο Π.Ε. οστεοφυλάκιο στον οικισμό του Αγίου Γεωργίου.
Μεσοελλαδικοί οικισμοί έχουν εντοπιστεί στο λόφο Άντηρες της κοιλάδας Αυλωναρίου και υστεροελλαδικοί στο Αυλωνάρι.

Βυζαντινοί χρόνοι

Μέσα στην πορεία του στο χρόνο το Αυλωνάρι γνώρισε πολλούς κατακτητές και έζησε σημαντικές ιστορικές στιγμές. Έζησε τις εισβολές των Ενετών, των Λομβαρδών, των Γενοβέζων, τα χνάρια των οποίων παραμένουν ακόμα και σήμερα με τη μορφή των κάστρων.
Το Αυλωνάρι συνδέθηκε από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια με την Εκκλησία, καθώς η πρώτη ιστορική παρουσία της σημειώνεται το 553 μ.Χ. στον τίτλο του επισκόπου Αυλώνος που από τα πρακτικά της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως διαπιστώνεται ότι συμμετείχε στην Ε’ Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη (Επίσκοπος Σωτήρ).
Επομένως, πολύ νωρίς, στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια συγκροτήθηκε σε επισκοπή η εκκλησιαστική κοινότητα της περιοχής. Το γεγονός αυτό προϋποθέτει τη δημογραφική, διοικητική και οικονομική δύναμη της Αυλώνος και την εξέχουσα θέση της στην ευρύτερη περιοχή Αλιβερίου και Κύμης, δεδομένου ότι δεν αναφέρεται άλλη επισκοπή, με εξαίρεση ίσως την περιστασιακή παρουσία της Επισκοπής Πορθμού στο Αλιβέρι.
Απομεινάρια της βυζαντινής εποχής στην περιοχή Αυλώνος είναι τα δύο γνωστά μοναστήρια, η Μονή Αγίου Χαραλάμπους ή Λεύκων ανατολικά του Αυλωναρίου και η μονή Μάντζαρη. Η ίδρυση και των δύο μονών ανάγεται στον 11ο-12ο αιώνα. Κτητορική επιγραφή στην πρώτη αναγράφει ότι ιδρύθηκε επί αυτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού. Η Μονή Μάντζαρη θεωρείται η παλαιότερη της Εύβοιας μετά από τη Μονή Γαλατάκη.
Στην παλαιοχριστιανική περίοδο εντάσσεται ακόμη και η πρώτη οικοδομική φάση του μεγαλοπρεπούς ναού του Αγίου Δημητρίου στα Χάνια που απέκτησε τη σημερινή μορφή του σταυρεπίστεγου το 1304.

Μεσαιωνικοί χρόνοι

Στη Φραγκοκρατία η Επισκοπή Αυλώνος καλείται Επισκοπή Abelonensis ή Avalonensis. Γειτονικές ήταν οι επισκοπές Καρύστου, Σκύρου και η Αρχιεπισκοπή Ευρίπου (Χαλκίδος). Σημειωτέον δε ότι μέχρι τον 8ο μ.Χ. αιώνα οι επισκοπές αυτές ανήκαν στην εκκλησιαστική διοίκηση της Κορίνθου και στη συνέχεια στη Μητρόπολη Αθηνών έως και τη συγκρότηση αυτοτελούς Μητροπόλεως Ευρίπου (13ος αιώνας).
Την περίοδο της ενετοκρατίας το Αυλωνάρι υπαγόταν στην οικογένεια Ghisi, όπως και όλη η περιοχή από το Αυλωνάρι ως την Κύμη και τη Σκύρο.
Το 14ο αιώνα το Avlon (Αυλωνάρι) καθίσταται διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Είναι η έδρα ενός φέουδου που υπαγόταν στο Βενετό βάιλο (επίτροπο) της Χαλκίδας και προστατευόταν από δύο μεγάλα κάστρα, το Potiri (Ποτήρι) νότια του οικισμού και το θρυλικό Cuppa (Κούπα) στη Βρύση της περιοχής Κονιστρών, σε συνδυασμό με τους πύργους που κοσμούσαν αρκετά χωριά της περιοχής.
Πρόκειται για ένα αμυντικό σύστημα πολύ καλά οργανωμένο και πυκνό. Επικεφαλής της πολεμικής αυτής μηχανής ο Capitaneus Avalone, ισχυρός αξιωματούχος.
Οι λόγοι που υπαγόρευσαν στους Βενετούς την ύπαρξη αυτής της διοικητικά ανεξάρτητης περιοχής ήταν η απειλή των Φράγκων, των Καταλανών και των Τούρκων πειρατών αλλά και ο αγροτικός πλούτος του τόπου που είχε 25 χωριά με παραγωγή σιταριού, λαδιού,
κρασιού, κεριού, μελιού, μεταξιού. Φαίνεται πως οι ντόπιοι διατήρησαν τα προνόμια που είχαν επί Μανουήλ Κομνηνού, επί βυζαντινής δηλαδή κυριαρχίας, και πως ακόμη διατήρησαν κάποιοι Έλληνες άρχοντες διοικητικά αξιώματα.
Τις μνήμες αυτής της εποχής διασώζει μέχρι σήμερα η ρυμοτομία του Αυλωναρίου που δίνει την εντύπωση οχυρωμένου οικισμού με τα παραδοσιακά σπίτια, τους ελικοειδείς δρόμους, τα στενά σοκάκια.
Ο ιππότης Λικάριος με τους Γενοβέζους ξεσηκώνει το φέουδο του Αυλώνος κατά των Λομβαρδών και Βενετών. Οι Έλληνες τον δέχτηκαν σαν ελευθερωτή, κυριεύει το φρούριο Ποτίρι και το οχυρώνει. Η επανάσταση στην περιοχή σημείωσε επιτυχία.
Σε λίγα χρόνια όμως οι Βενετοί, με τη βοήθεια του πρίγκιπα του Μωριά Γουλιέλμου Β’ Βιλλεαρδουίνου και του Γάλλου Καρόλου του Ανδιγανού Dreux De Beaumont και του φρουράρχου του Κάστρου, που διέμεινε στη Χαλκίδα, επιτέθηκαν κατά των επαναστατών και πολιόρκησαν τους Έλληνες στο οχυρό Ποτίρι. Η άμυνα των Ελλήνων δεν κράτησε πολύ, γιατί η πείνα τους εξανάγκασε να παραδοθούν. Πολλοί από τους δουλοπάροικους σφάχτηκαν.
Το 1296 ο Λικάριος έχοντας ως βάση το φρούριο της Καρύστου «Ανεμοπύλες», με τη βοήθεια των Βυζαντινών, κυριεύει ξανά το κάστρο Ποτίρι, το οχυρώνει σιγά – σιγά και καταλαμβάνει όλα τα κάστρα της Εύβοιας εκτός από τη Χαλκίδα.
Μέσα στο 1296, μετά την εξαφάνιση του Λικάριου, οι Λομβαρδοί ξαναπήραν το κάστρο και έγιναν κύριοι όλη της περιοχής. Αργότερα, η έδρα του φέουδου μεταφέρθηκε στο φρούριο Κούπα του οικισμού Βρύσης του δήμου Κονιστρών.
Οι συνθήκες ζωής των κατοίκων της Αυλώνος κατά τη Φραγκοκρατία ποικίλλουν. Το αυστηρό στρατοκρατικό σύστημα των ξένων κατακτητών σε συνδυασμό με την αντιορθόδοξη προπαγάνδα περιορίζουν πολύ τις κινήσεις των ντόπιων.
Συγκεκριμένα η ενετική διοίκηση είχε καταργήσει το θεσμό των επισκόπων και εφαρμόσει εκείνον των πρωτοπαπάδων, για να αποκόψει το ορθόδοξο ποίμνιο από την επιρροή του Πατριαρχείου. Νωρίτερα, το 1209, ο πάπας Ιννοκέντιος είχε υπαγάγει τις ευβοϊκές επισκοπές στον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, ενώ ο διάδοχός του Ονώριος Γ’ τις ένωσε σε μια επισκοπή, την Επισκοπή Ευρίπου. Οι έντονες αντιδράσεις των κατοίκων κατάφεραν το 1235 τον πάπα Γρηγόριο Θ’ να επιτρέψει την επανίδρυση της Επισκοπής Αυλώνος που είχε καταργηθεί. Οι κάτοικοι επικαλέσθηκαν το μέγεθος του νησιού και τα αυξημένα εισοδήματα της περιοχής.
Σημειωτέον ότι οι βιοτικές συνθήκες απαλύνονταν από τον αγροτικό πλούτο που απέδιδε εκλεκτά προϊόντα. Η οικονομική αυτή άνεση εξασφάλισε στους Έλληνες άρχοντες, τους μεγαλοκτηματίες και στις ίδιες τις κοινότητες τη δυνατότητα να ιδρύσουν και να αγιογραφήσουν τους ναούς. Κυρίαρχη θέση κατέχει ο επισκοπικός ναός του Αγίου Δημητρίου (1304) στα Χάνια Αυλωναρίου. Το μέγεθος και η αγιογράφησή του αποκαλύπτουν τη δύναμη των Ελλήνων αρχόντων και τις οικονομικές δυνατότητες της περιοχής.

Νεότεροι χρόνοι

Το Αυλωνάρι ακολούθησε τη μοίρα της Εύβοιας, που κυριεύτηκε το 1470 από το Μωάμεθ τον Πορθητή.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το Αυλωνάρι ήταν «Ναχιγιές» (διοικητική μονάδα) που υπαγόταν στον Καζά του Εγριμπόζ (Ευρίπου). Το 1474 είχε 97 σπίτια, το δε 1521 είχε 190 σπίτια.
Κατά την επανάσταση του Νικ. Καρυστινού το 1688 ξεσηκώθηκε όλη η περιοχή Αυλωναρίου και υπέστη μεγάλη καταστροφή από τους Τούρκους.
Το 1821 δεν ξεσηκώθηκαν από την αρχή από φόβο. Το καλοκαίρι του 1821 στάλθηκε ο Αχμέτ μπέης με 1000 στρατιώτες στην περιοχή της Καρυστίας, για να καθησυχάσει το λαό να μην επαναστατήσει και να παραδώσει τα όπλα.
Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, στο Αυλωνάρι και στην περιοχή μετοίκησαν μερικές οικογένειες Σαμίων. Σώζονται πολλά σαμιώτικα σπίτια στο Αυλωνάρι.

Ο βασιλιάς Όθων, κατά την πρώτη περιοδεία του, στις 9/10/1841, επισκέφθηκε το Αυλωνάρι. Για δεύτερη φορά το επισκέφθηκε στις 5/10/1844.

Σε μια από τις ομορφότερες Δημοτικές Κοινότητες του Δήμου Κύμης Αλιβερίου, του Αυλωναρίου, με συνολικά 1.273 κατοίκους (απογραφή του 2021) ο επισκέπτης θα δει πάρα πολλά αξιοθέατα και ομορφιές, γραφικά σοκάκια, πέτρινες βρύσες, νερόμυλους, ιερές μονές, κάστρα και ένα από του πιο καλοσυντηρημένους ενετικούς πύργους στο κέντρο του.

Το Αυλωνάρι είναι ένας γραφικός οικισμός με 662 κατοίκους. Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά, πάνω σε ένα μικρό και όμορφο λόφο, ενώ στα πόδια του, στην περιοχή Χάνια, συναντάμε έναν από τους παλαιότερους ναούς της Ελλάδας, τον Άγιο Δημήτριο σε σταυροπήστεγο ρυθμό, με σημαντικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό. Χαρακτηριστικά είναι τα αρχοντικά του, τα οποία είναι χτισμένα με μάρμαρο και πέτρα, με σιδερένια κιγκλιδώματα και με τοιχογραφίες στο εσωτερικό τους.
Ο οικισμός Δάφνη έχει 195 κατοίκους, παλαιότερα ο οικισμός ονομαζόταν Βαρυμπόπη έως το 1954. Ακόμη παλαιότερα ονομαζόταν Παλιοχώρι, όπου κατά την παράδοση, κατοικούσαν Δράκαινες και Λάμιες, σε βαθύσκια πλατάνια και σε αιωνόβιες βελανιδιές. Από επιγραφή που βρέθηκε στον οικισμό και φιλοξενείται στο μουσείο της Ερέτριας, μαθαίνουμε ότι γίνονταν αγώνες προς τιμή της Ήρας στην περιφέρεια του οικισμού, που φανερώνει ότι κάποιο σημαντικό πολιτιστικό κέντρο θα ήταν εκεί.
Ο οικισμός  Λοφίσκος έχει 259 κατοίκους και παλαιότερα ονομαζόταν Βούζι.
Ο μικρός οικισμός Ελαία με 8 κατοίκους, είναι κτισμένος σε μια χαράδρα. Παλαιότερα ο οικισμός ονομαζόταν Κουρβίνο.
Τα Χάνια είναι ένας οικισμός με 144  κατοίκους και γνωστός για τη μεγάλη εμποροπανήγυρη του, από 6 έως 14 Οκτωβρίου.
Στη Δημοτική Κοινότητα Αυλωναρίου υπάγεται και η Μονή Αγίου Χαραλάμπους Λευκών με 5 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021.

• Η Βυζαντινή Μονή Αγίου Χαραλάμπους Λευκών με 5 άτομα, είναι χτισμένη σε υψόμετρο 430 περίπου μέτρων και περιτριγυρισμένη από πανύψηλες λεύκες, στις οποίες οφείλει και το όνομά της. Η μονή έχει ανακηρυχθεί σε αρχαιολογικό μνημείο. Η μονή ιδρύθηκε πριν τον 10ο αιώνα, ως μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ο Νικόλαος Κριεζώτης την μετονόμασε σε Αγ. Χαράλαμπο το 1835.
• Διατηρητέα: «Άγιος Δημήτριος» νυν «Αγία Θέκλα»
• Μεσαιωνικός πύργος Αυλωναρίου: Από τις μεσαιωνικές οχυρώσεις του Αυλωναρίου, το μόνο που σώζεται σήμερα είναι ένας ψηλός τετράπλευρος πύργος με επάλξεις σχήματος «Μ» στην κορυφή του. Ο μεσαιωνικός πύργος διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Όταν οι Βαυαροί αποχώρησαν, χρησιμοποιήθηκε σαν Δημαρχείο του Δήμου Δυστίων.
• Ναός Αγίου Δημητρίου: Βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού. Στον περίβολο του ναού βρίσκεται ένα δημιούργημα της φύσης, ένας πλάτανος με περίμετρο κορμού 8 μέτρα.

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογοι