Η περιοχή είχε συνοικιστεί από την Νεολιθική εποχή, όπως δείχνουν τα λείψανα αρχαίων οικισμών. Η κτίση τους φαίνεται ότι είχε αρχίσει από τους προ-Μυκηναϊκούς χρόνους και είχαν μάλλον αναπτύξει ιδιαίτερο πολιτισμό. Η ζωή των οικισμών υπήρξε συνεχής από τους χρόνους εκείνους μέχρι τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ.. Μετά την καταστροφή πολλών πεδινών και παράλιων οικισμών από τους πειρατές, πολλοί διασωθέντες κάτοικοι των οικισμών αυτών ίδρυσαν νέο οικισμό, τον σημερινό, στην πλαγιά του βουνού. Παλαιότερη μαρτυρία για το χωριό συναντάμε σε φορολογικό κατάλογο του 1474 των Τούρκων, γεγονός που δείχνει ότι το χωριό έχει τις ρίζες του στην Ενετοκρατία και πιθανόν και στη Βυζαντινή εποχή. Την εποχή της Τουρκοκρατίας ο οικισμός ονομάστηκε «Izoloti» και υπαγόταν στο Αυλωνάρι. Στους τουρκικούς φορολογικούς καταλόγους φερόταν ότι είχε 17 σπίτια το 1521.

Ο Οξύλιθος πήρε την ονομασία του από τις λέξεις «Οξύ-Λίθος», δηλαδή από τη μυτερή πέτρα που υπάρχει στην κορυφή του Οξυλίθου, του σβηστού ηφαιστείου που δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για ένα ηφαιστειακό σύμπλεγμα που δημιουργήθηκε πριν 14 εκατομμύρια χρόνια, αποτελεί μνημείο της φύσης και περιλαμβάνεται στον επικαιροποιημένο κατάλογο γεωτόπων του ΙΓΜΕ.

Η Δημοτική Κοινότητα Οξυλίθου είναι η μεγαλύτερη σε πληθυσμό κοινότητα της ενότητας Κύμης μετά την Κύμη, με 1.193 κατοίκους (απογραφή 2021). Εκτείνεται οικοδομικά στην πλαγιά ενός πανέμορφου καταπράσινου βουνού. Το σήμα κατατεθέν του Οξυλίθου είναι η κωνική κορυφή του λόφου στην βόρεια πλευρά του. Η ονομασία του προέρχεται από το σχήμα ακριβώς της κορφής (οξύς λίθος) αυτού του λόφου. Εκεί βρισκόταν ο κρατήρας ηφαιστείου που ήταν ενεργό πολλές χιλιάδες χρόνια πριν. Το υπέδαφος του λόφου στον οποίο δεσπόζει η εκκλησία της Ευαγγελίστριας, αποτελείται από ηφαιστειογενή υλικά. Η θέση, το υγιεινό περιβάλλον, τα άφθονα νερά, η ευφορία του εδάφους είναι οι βασικές αιτίες της εγκατάστασης του ανθρώπου στη περιοχή από την Προϊστορική εποχή, μέχρι και σήμερα. Πλήθος σπιτιών του χωριού είναι χτισμένα με την χαρακτηριστική κόκκινη πέτρα της περιοχής.

Ο οικισμός του Οξυλίθου υπάχθηκε το 1836 στον τέως Δήμο Κυμαίων, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1912. Η θέση του Οξυλίθου, το υγιεινό περιβάλλον του, τα άφθονα νερά, η ευφορία του εδάφους είναι οι βασικές αιτίες της μόνιμης εγκατάστασης ανθρώπων στη περιοχή από την Προϊστορική εποχή, μέχρι και σήμερα.

Σήμερα έχει 880 κατοίκους. Το χωριό αποτελείται από τους συνοικισμούς: Αλίμειο-Λέβουρο-Στόμιο, Βρουχιάνοι, Δημητρουλιάνοι, Καλογιαννιάνοι, Κασομουλιάνοι, Κερατσάνοι, Κληματάρι, Κουκουδιάνοι, Κόττου (δεν υπάρχει σήμερα), Κωστιάνοι, Μαστρογιαννιάνοι, Μαυρογιαννιάνοι, Μπελεριάνοι (δεν υπάρχει σήμερα), Μπενετιάνοι, Νανιάνοι, Παπαδιάνοι, Ριτζάνοι, Σουσουλιάνοι, Σταμουλιάνοι, Χαλαπιάνοι, Χατηριάνοι, Ψιθιάνοι.

Ο οικισμός Κάμπος, με 133 κατοίκους, υπάγεται στη κοινότητα Οξυλίθου. Ο οικισμός αναγνωρίστηκε στις 18/03/2001 και υπάχθηκε στο τοπικό διαμέρισμα Οξυλίθου.

Ο οικισμός Κληματάρι υπάγεται στη κοινότητα Οξυλίθου και βρίσκεται νότια της Κύμης. Μικρό σε μέγεθος χωριό, έχει 19 κατοίκους και αναπτύσσεται σε δύο συστάδες πάνω στον δρόμο προς Κήπους-Οξύλιθο. Ο πυρήνας, όπου βρίσκεται και η μεγάλη εκκλησία, μοιάζει να είναι ο παλαιότερος. Έχει καταπράσινη ρεματιά που ενισχύει τον ορεινό του χαρακτήρα. Έχει κατοικίες της τυπικής ορθογώνιας κάτοψης, λιθόκτιστες, που στεγάζονται με τετράριχτη στέγη με κεραμίδια. Διαθέτουν ενδιαφέρουσα τοιχοποιϊα με μεγάλες ορθογώνιες πέτρες στα δεσίματα της γωνίας και σφηνωτές πλάκες στην κατασκευή. Επάνω από τον οικισμό υψώνονται γρανιτώδεις ηφαιστειογενείς λόφοι, ενώ το έδαφος γύρω από τον οικισμό παθαίνει συχνά κατολισθήσεις, γιατί ανήκει σε νεογενή πετρώματα. Ο οικισμός Κληματάρι υποκοριστικό της λέξης κλίμα (αμπέλι), υπάχθηκε το 1836 στον τέως Δήμο Κυμαίων, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1912. Στο Κληματάρι βρίσκεται πηγή νερού εξαιρετικής ποιότητας.

Ο οικισμός Μεσονήσι υπάγεται στη κοινότητα Οξυλίθου. Ο οικισμός Μεσονήσι αναγνωρίστηκε στις 17/03/1991 και υπάχθηκε στην κοινότητα Οξυλίθου. Στην απογραφή του 2021 είχε 39 κατοίκους.

Ο οικισμός Στόμιο (παραλία Οξυλίθου), βρίσκεται νοτιοανατολικά της Κύμης, στις εκβολές του ποταμού Μανικιάτη. Είναι ο νοτιότερος παραλιακός οικισμός της ενότητας της Κύμης. Aποτελεί έναν ραγδαία αναπτυσσόμενο τουριστικό οικισμό, με 121 κατοίκους. Διαθέτει μεγάλη πλαζ και σύγχρονες τουριστικές υποδομές. Η ανάπτυξη του οικισμού είναι παράλληλη με την ροή και απόληξη των δύο πλευρών του ρέματος της Μουρτερής, αλλά και με μικρό μέτωπο επί της παραλιακής λεωφόρου. Η δυναμική οικοδόμησης και τουριστικής ανάπτυξης όμως του οικισμού εμφανίζεται εντυπωσιακή.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι και τάφοι κλασικών χρόνων. Κοντά στην ακτή βρέθηκαν ένα μικρό απιόσχημο αγγείο, ένα ακόσμητο ρηχό κύπελλο με ψηλή στρογγυλή λαβή, ένα μικρό διπλό αλάβαστρο με καλαθόσχημη λαβή, τρία μελανόχροα αγγεία του Ε΄αιώνα π.Χ., δυο μικρές λήκυθοι, ένας σκύφος και τρία μελανόχροα αγγεία που φυλάσσονται στο δημοτικό σχολείο Οξυλίθου.

Ηφαίστειο Οξυλίθου-14 εκατ. χρόνια πριν

Ο λόφος με το ηφαίστειο και την εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου προσφέρει μια καταπληκτική θέα και αποτελεί αξέχαστη εμπειρία για τον επισκέπτη. Ο οικισμός του Οξυλίθου είναι κτισμένος αμφιθεατρικά στη νότια-ανατολική πλάγια του βουνού Οξύλιθος σε υψόμετρο 130 με 250 μέτρων (μεσοσταθμικό 190 μέτρα).

Η εξέταση των ηφαιστειακών πετρωμάτων (κυρίως δακίτες και λιγότερο ανδεσίτες) έδειξε ότι πρόκειται για πετρώματα που δημιουργήθηκαν πριν από 14 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Η περιοχή εντάχτηκε στους γεωτόπους της Ελλάδας με βάση τον Επικαιροποιημένο Κατάλογο Γεωτόπων (277 – Ηφαιστίτης Οξυλίθου Ευβοίας – ΙΓΜΕ 2016 – ΕΣΠΑ 2007-2013).

Μανικιάτης ποταμός

Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους ΑΤ2011004- Τα ρέμα Μανικιάτη και το γύρω τοπίο διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση με νερά, παρόχθια βλάστηση και καλλιέργειες. Μικρά ρέματα ξεκινούν από τα γύρω βουνά και τροφοδοτούν τα δύο κύρια ρέματα. Στη βλάστηση περιλαμβάνονται πλατάνια, καλαμιές, συκιές, αμπέλια κ.λ.π.

Στο Μανικιώτικο ρέμα ζει το κινδυνεύον ενδημικό ψάρι Barbus euboicus (ΠΕΤΡΟΨΑΡΟ).

Στόμιο –παραλία

Το Στόμιο Οξύλιθου είναι ο παραθαλάσσιος οικισμός, που διαθέτει  μεγάλη  παραλία. Στον οικισμό ρέει και ο ποταμός Μανικιάτης, ο οποίος εκβάλλει στη θάλασσα. Η παραλία του Στόμιου είναι αμμουδερή με ψιλό βότσαλο και πεντακάθαρα νερά.

Κληματάρι

Οικισμός δίπλα στον Οξύλιθο που προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Οξυλίθου το 1912. Διαθέτει πηγή νερού εξαιρετικής ποιότητας. Τα περισσότερα σπίτια είναι πέτρινα κατασκευασμένα το 19ο αιώνα.

Μνημεία

Βιγλατούρι

«Στο λόφο Βιγλατούρι Οξυλίθου, έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια της αρχαίας Κύμης, της πόλης που συνδέεται με τον ελληνικό αποικισμό του 8ου αι. π.Χ. στη Δύση και τη δημιουργία της ομώνυμης αποικίας στη Μεγάλη Ελλάδα. Η θέση βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Μανικιάτη (τον αρχαίο Αχελώο) και στο μέσο μιας εύφορης πεδιάδας, στοιχεία που προσήλκυσαν τους κατοίκους από την προϊστορική εποχή μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια.

Στην Ελλάδα η ύπαρξη της αρχαίας Κύμης αμφισβητήθηκε για περισσότερο από εκατό χρόνια. Η ανεπαρκής αναφορά στις αρχαίες πηγές, η άποψη ότι η αποικία στην Ιταλία ήταν αιολική και κυρίως η άγνοια για τη θέση της πόλης, αφού λείψανα της περιόδου των αποικισμών δεν είχαν βρεθεί, άφηναν ανοιχτό το πεδίο των συζητήσεων και των αμφιβολιών. Το κενό αυτό ήλθαν να καλύψουν οι ανασκαφικές έρευνες στο λόφο Βιγλατούρι, που ξεκίνησαν το 1984 από την αρχαιολόγο Έ. Σαπουνά-Σακελλαράκη και συνεχίσθηκαν για μία δεκαετία», σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού. Η ανασκαφή αναμένεται να συνεχιστεί ώστε να έρθουν στο φως περισσότερα στοιχεία που αφορούν το χώρο και την ευρύτερη περιοχή

Κοίμηση της Θεοτόκου

Στον ιερό ναό δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Συνάγεται ότι κατασκευάστηκε αρχές 14ου αιώνα. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος, δηλαδή στη στέγη σχηματίζεται με σαφήνεια το σχήμα του σταυρού. Περιλαμβάνει πολλές τοιχογραφίες και μέρη άλλων που διασώθηκαν.

Η εκκλησία αυτή έχει μελετηθεί από ιστορικούς τέχνης και αρχιτέκτονες (Μελίτα Εμμανουήλ, Χλέπα Ελένη) και ο διάκοσμός της είναι παρόμοιος με αυτόν του Αγίου Δημητρίου στο Μακρυχώρι. Σύμφωνα με τους ειδικούς έχει από τις ωραιότερες τοιχογραφίες της περιόδου  (ολοκλήρωση αποκατάστασης μνημείου το 2012 -23η Εφορεία Αρχαιοτήτων).

Κάθε χρόνο στον αύλειο χώρο του ναού διεξάγεται παραδοσιακό πανηγύρι (κατασκευή στιφάδου σε καζάνια για 3.000 και πλέον άτομα).

Άγιος Νικόλαος Ριτζάνων

Ο ναός φέρει κτητορική επιγραφή στην οποία δηλώνεται και η ημερομηνία κατασκευής του: 1304.

Οι τοιχογραφίες που σώζονται είναι ελάχιστες αλλά ιδιαίτερα αξιόλογες: Άγιος Κοσμάς, Ανάληψη Κυρίου, Κτητορική επιγραφή.

Ο ναός συντηρήθηκε από την 23η Εφορεία Αρχαιοτήτων και επαναλειτούργησε το Δεκέμβριο του 2015.

Αγία Άννα

Κτητορική επιγραφή:1370. Ναός αφιερωμένος στη  γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.

Απλός καμαροσκέπαστος ναός με θαυμαστές τοιχογραφίες, σπουδαία χρωματολογία, κίνηση και λαμπρή πτυχολογία. Στο ναό οι ζωγράφοι είναι δυο. Στο δυτικό τμήμα του ναού  υπάρχουν τοιχογραφίες λαϊκού ζωγράφου. Ολοκλήρωση αποκατάστασης τοιχοποιίας 1997. Δεν έχουν συντηρηθεί οι αγιογραφίες.

Μονή Μάντζαρη

Στο αντίγραφο του κώδικα της Μονής, με δυσδιάκριτα γράμματα σήμερα, αναφέρεται μια δωρεά κτημάτων στη μονή, των κατοίκων Οξυλίθου και Ορίου «δια μνημόσυνον αιώνιον» στα α.φ.κ.θ.= 1529, Αυγούστου 15, επί  επισκόπου Ευρίπου Δανιήλ με το όνομα Μάντζαρι.  Απόδειξη ότι η μονή υπήρχε το 1529 με το όνομα αυτό. Το έγγραφο αυτό, εκτός του κώδικος της Ιεράς μονής υπάρχει και στα αρχεία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Το Μάρτιο του 2016 αποκαλύφθηκαν, μετά από 4 και πλέον αιώνες, οι τοιχογραφίες της μονής Μάντζαρη οι οποίες ανήκουν σε σημαντικό ζωγράφο της εποχής. Με βάση τον συντηρητή, οι τοιχογραφίες αποδίδονται στον 16ο αιώνα, πιθανόν και νωρίτερα, αλλά η μελέτη του Υπουργείου Πολιτισμού θα τεκμηριώσει  την εποχή αγιογράφησης και πιθανόν το εργαστήρι της αγιογραφίας.

Διαβάστε περισσότερα

Ένα τοπόσημο για την Κεντρική Εύβοια είναι το ηφαίστειο του Οξυλίθου, ένα εντυπωσιακό ηφαιστειακό σύμπλεγμα που δημιουργήθηκε πριν από 14 εκατομμύρια χρόνια. Βρίσκεται στον Οξύλιθο, περίπου 6 χλμ από την Κύμη και με βάση την μελέτη της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), εκτείνεται σε μήκος 5,16 τ. χλμ. Περιλαμβάνει τις κοινότητες Οξυλίθου, Κληματαρίου, Κήπων, Άνω και Κάτω Κουρουνίου και Ποταμίας.

Η δημιουργία του σχετίζεται με τις διεργασίες που φέρνουν κοντά το Αιγαίο Πέλαγος με την Αφρική (σύγκλιση τεκτονικών πλακών) και αποτελείται από ηφαιστειακά πετρώματα, κυρίως ανδεσίτη και δακίτη.

Σύλλογοι

• Σύλλογος των Απανταχού Οξυλιθιωτών «ο Ευαγγελισμός».

Εκδηλώσεις

• Την 25^η Μαρτίου, ημέρα της διπλής εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και της εθνική επετείου, πανηγυρίζει η «Παναγία η Οξυλιθιώτισσα»
• Ο ναός Κοίμησις της Θεοτόκου γιορτάζει στις 15 Αυγούστου με θεία λειτουργία και γλέντι στο οποίο προσφέρεται στους επισκέπτες το παραδοσιακό στιφάδο.