Η αρχιτεκτονική στην ευρύτερη περιοχή μπορεί να χωρισθεί σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο είναι το παραδοσιακό, της «λαϊκής» δηλαδή αρχιτεκτονικής, στο οποίο ανήκει όλη η αρχιτεκτονική της ορεινής Εύβοιας, που αναφέρεται σε κατασκευές πριν από την απελευθέρωση του 1821, οι οποίες συνεχίστηκαν σε λαϊκά σπίτια και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Το δεύτερο, είναι εκείνο που διαμορφώθηκε μετά την απελευθέρωση, όπου, παράλληλα με τις παραδοσιακές μορφές, αναπτύχθηκε μια στροφή σε μορφές «πρωτευουσιάνικες», μεταφέροντας τον νεοκλασικισμό που άνθησε σε όλα τα αστικά κέντρα στην επαρχία.
Ορεινός Παραδοσιακός Τύπος
Ο τύπος του ορεινού παραδοσιακού αντιστοιχεί συνήθως σε μικρά λιθόκτιστα σπίτια, με τετράρριχτη στέγη, με βυζαντινά κεραμίδια. Στον όροφο είναι τα κύρια δωμάτια, ενώ στο ισόγειο, το «κατώι» και τα βοηθητικά. Η είσοδος στον όροφο γίνεται με σκάλα παράλληλη στην πλευρά του κτιρίου, συνήθως σε σχηματίζει καμάρα δια μέσου της οποίας γίνεται η είσοδος στο κατώι, και καταλήγει σε εξώστη, σκεπαστό ή όχι (χαγιάτι) χωρίς ιδιαίτερα στοιχεία βορειοελλαδίτικης αρχιτεκτονικής, σαχνίσια ή άλλα, εκτός από ελάχιστα παραδείγματα. Μερικές φορές υπάρχει στέγαστρο μόνο στην πόρτα, και αποτελεί συνέχεια της στέγης. Η κάλυψη της στέγης φαίνεται ότι παλιά ήταν από σχιστόπλακες (Καρύστου ή Πηλίου, όπως της Σκοπέλου), αλλά σε κάποια φάση επισκευών αντικαταστάθηκαν από βυζαντινά, γαλλικά ή ρωμαϊκά κεραμίδια. Πάντως σε αρκετά παλιά σπίτια, ιδίως σε χωριά, υπάρχουν ακόμη υπόλοιπα στη στέγη από σχιστόπλακες.
Τα παράθυρα είναι συνήθως ταμπλαδωτά, χωρίς πλαίσια ή με ξύλινα πλαίσια, τα υπέρυθρα είναι κατασκευασμένα από ξύλινα ή σιδηρά δοκάρια ή και από χαμηλά τόξα, αλλά δεν φαίνονται και είναι ενσωματωμένα στο γενικό σοβάτισμα της όψης του κτιρίου. Η όψη είναι συνήθως συμμετρική (τουλάχιστον η κύρια όψη, οι πλάγιες είναι πιο ελεύθερες), με μια είσοδο και δυο παράθυρα αριστερά και δεξιά της.
Παλιά κτίσματα που επισκευάστηκαν ή συμπληρώθηκαν από τον μεσοπόλεμο και μετά, έχουν και στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα σε εξώστες ή στην βεράντα, εντεταγμένα όμως στο παλαιό κτίσμα χωρίς μορφολογικές αλλοιώσεις.
Ο Ηπειρωτικός Τύπος
Τα κτίρια αυτά είναι συνήθως μεγάλα ή είναι δημόσια κτίρια (μικρότερα μη επιφανών πολιτών της περιοχής κτίζονταν προφανώς από τοπικά συνεργεία), συνήθως τετράγωνης ή κάτοψης σε σχήμα Γ, διώροφα, και έχουν όλα τα μορφολογικά εκείνα χαρακτηριστικά που απαντά κανείς στην Ήπειρο , αλλά και εν μέρει και σε άλλα περιοχές όπως της ορεινής Αρκαδίας που είναι κτισμένα από λαγκαδιανούς κυρίως μαστόρους.
Οι γωνίες του κτιρίου όσο και των ανοιγμάτων είναι από το ίδιο υλικό, ίσως λίγο μεγαλύτερου πάχους, αλλά χωρίς καμία άλλη ιδιαίτερη μορφολόγηση, και αποτελεί μια ενιαία επιφάνεια με την τοιχοποιία. Τα υπέρυθρα των ανοιγμάτων αποτελούνται από απλά τόξα και συνήθως φέρουν και ανώφλι επίπεδο στη γένεση του τόξου. Το τόξο συνήθως είναι τμήμα κύκλου, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που είναι μεγαλύτερο έως και ημικύκλιο. Τα κτίρια αυτά κτίζονταν σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, όπως προκύπτει από τις επιγραφές στις όψεις τους, παράλληλα με άλλους τύπους.
Η Τυπική Νεοκλασική Μορφή
Αφορά τα κτίρια συνήθως διώροφα και τριώροφα, μεγάλων οικογενειών με έντονες σχέσεις με την πρωτεύουσα ή τουλάχιστον με την Χαλκίδα, και είναι γενικώς απλά χωρίς πολυφορτωμένα στοιχεία, αλλά άψογα νεοκλασικά .Υπέρθυρα και παραστάδες με κυμάτια, αετώματα, τα παράθυρα είναι γαλλικού τύπου, οι εξώστες με σκαλιστά φουρούσια και ρόδακες ή άλλα σχέδια σκαλιστά στον «ουρανό» τους τα οποία καταλαμβάνουν σχεδόν όλη την κάτω επιφάνεια της πλάκας του εξώστη, τα κιγκλιδώματα χυτά ή από λάμες με απλά ή σύνθετα σχέδια, και καραβολάκια στις συνδέσεις.
Φυσικά η νεοκλασική συμμετρία είναι εμφανής και στην όψη και στην κάτοψη και η κάλυψη είναι με τετράρριχτη στέγη, η οποία σε πολλές περιπτώσεις έχει αντί βυζαντινών γαλλικά κεραμίδια. Αρκετές φορές η στέψη της όψης φέρνει τοιχίο με κολωνάκια ή ταμπλάδες καλύπτοντας οπτικά την στέγη, επίσης σύνηθες στον νεοκλασικισμό, τέτοια μορφολόγηση όμως δεν εμφανίζεται στα «κυμαϊκού» τύπου νεοκλασικά.
Σε μερικά υπάρχουν καμπύλες εσοχές στην όψη – θέση για αγάλματα- ή άλλα διακοσμητικά στοιχεία σχηματισμένα με τον σοβά. Συνήθως η τοιχοποιία τους είναι σοβατισμένη, σε μερικά όμως υπάρχουν βαριές ισόδομες σειρές στο ισόγειο, είτε από πραγματικές λαξευτές πέτρες είτε από σοβά.
(πηγή Γ. Σαρηγιάννης)
